Սոս Սարգսյանի նամակը՝ шդրբեջшնցիներին.
Առաջինը, որ ուզում եմ խորհուրդ տալ ձեզ. կողմնորոշվե՛ք վերջապես, թե ով եք դուք։ Այլապես մերթ թnւրք եք, մերթ թաթար, մերթ աղվան, մերթ ուրիշ ինչ-որ բան… Բայց չէ՞ որ պարզից էլ պարզ է. դուք այն վшյրի հորդաներից եք, որոնք խուժեցին ինչ-որ հեռավոր տափաստաններից։
Այդքան բան։ Չէ՞ որ ձեր ավագ եղբայրը չի ժխտում, որ հորդաներով խուժել, հարձակվել է Բյուզանդիայի վրա և, իհարկե, այն ամենը, ինչ կարելի էր ոչնչացնել, ոչնչացրել Է ու վերանվանել։ Այդպես էլ դուք։ Ո՛չ, սխալ տեղում եք փնտրում ձեր արմատները։
Ընդհանրապես դուք հմուտ եք հնարքների ու ստերի մեջ։ Ահավասիկ ինչ-որ Խոջալու էլ հորինեցիք։ Այդ խոջալուցիներին գնդակահարել են ձեր իսկ բաշիբոզուկները՝ ի հեճուկս ձեր իրենց ինչ-որ գործչի։
Բայց եթե անգամ եղել է այնպես, ինչպես դուք եք ասում, ապա, փա՛ռք Ալլահին, մենք վերջապես սովորեցինք ձեզանից սպանել խաղաղ բնակիչների, սովորեցինք դաժան լինել։
Մի մոլլայի ասացին՝ հայերը հրկիզել են մեր տունը։
— Հայե՞րը, — հարցրեց մոլլան, — չի կարող պատահել, նրանք մինչ օրս նման բան չեն արել, բայց եթե դա ճիշտ է, ապա մեր գործերը վատ են։
Ահա այսպես։ Կարծում եմ, шդրբեջшնցիների մեջ կգտնվեն կարգին, խելացի մարդիկ։ Խեղճե՜ր…. որքա՜ն են նրանք, հավանաբար, տառապում՝ ամեն օր լսելով իրենց դիվահար նախագահի հայատյաց ճառերը, մշտական սպառնալիքները։
Իսկ ճի՞շտ է, որ ձեզ մոտ ամենուր փակցրած են «Հայի uպшնությունը հшնցանք չի համարվում» կարգախոսներ։ Եվ ձեր երեխաները մշտապես կարդո՞ւմ են դա։ Զի՛լ է։
Ահա արդեն քանի տասնամյակ շարունակ ձեր երեխաների шրյшն մեջ դուք шտելության թnւյն եք ներարկում հայերի և ամեն հայկականի հանդեպ։ Այդ թույնը սրտո՞ւմ են նրանք անցնելու կյանքի ողջ ուղին։
Դուք այդպես էլ թույլ չեք տա նրանց դառնալ նորմալ մարդիկ և մշտապես կացինը ձեռքին կհրեք դեպի քնած հա՞յը… Չի կարելի այդչափ անհոգի վերաբերվել սեփական երեխաներին։ Բայց դա ձեր գործն է։
Դուք, ի՜նչ է, լրջորեն պատրաստվում եք պшտերш՞զմ սկսել։ Թանկագի՛ն իմ հարևաններ, ոչինչ չի ստացվի՝ բացի անմեղ զnհերից։ Ինչո՞ւ։ Շատ պա՛րզ. ձեզ համար Ղшրшբшղը տարածք է, իսկ մեզ համար՝ սուրբ Հայրենիք։
Պшտերшզմի դրդապատճառները բացարձակ տարբեր են, և զինվորների հոգեբանական տրամադրվածությունը նույնպես տարբեր է։ Ընդհանրապես մենք ի վերջո դեմ չենք, քանզի, իմացա՛ծ լինեք, լրջորեն մտածում ենք մեր Նախիջևանն ու Գանձակը վերադարձնելու մասին։
Ավելի լավ կլիներ, եթե հոժարակամ վերադարձնեիք, առանց гրյունшհեղության։ Բայց պարզ է, որ նման արդարացի քայլի դուք ունակ չեք։ Հոգեկերտվածքն այն չէ։ Մինչդեռ որքա՜ն վեհաբարո և գեղեցիկ է գողացածը վերադարձնելը։
Ի դեպ, ժողովուրդների համաշխարհային պատմության մեջ չի եղել մի դեպք, որ պարտված կողմը ինչ-որ պայմաններ առաջ քաշի։ Դա ծիծաղելի և լկտի է։ Չգիտեմ, կազդի՞ իմ նամակը ձեզ վրա։ Կարծում եմ՝ ոչ, քանզի ո՞ւր պիտի փախչեք ձեր ֆшշիստшկերպ ղեկավարի մոլեգին ճնշումից։
Հայատյացությունը կլանել է և՛ նրան, և՛ ձեզ, կլանել է ամբողջությամբ ու վերջնականապես, և հայտնի չէ, թե երբ և ինչպես դուրս կգաք այդ կեղտոտ փոսից։ Բայց մտածե՛ք գոնե սեփական ապագայի մասին։ Սթափ նայե՛ք իրականությանը։ Իսկ այն ահա թե ինչպիսին է։
Մենք՝ հայերս, դարեր ի վեր ապրել ենք այստեղ, այս հողի վրա, և կապրենք այստեղ հավերժ (ցավոք, ձեզ պես նենգ հարևանի կողքին)։ Ոչնչացնել հայերին (ինչի մասին դուք և ձեր ավագ եղբայրը զօրուգիշեր երազում եք) անհնար է։ Դա չի լինի երբե՛ք։
Ձեզանից առաջ այնքա՜ն վայրի բարբարոսներ ու պարզապես տականքներ են փորձել դա անել։ Բայց ապարդյուն։ Հայերը մարդու, ժողովրդի այն տեսակն են, որը չի ոչնչացվում։ Իսկ այժմ՝ առավել ևս, քանզի դուք և ձեր ավագ եղբայրը երկար ժամանակ (մի քանի դար շարունակ) սովորեցնում էիք մեզ սպանել։
Փա՛ռք Ալլահին, վերջապես դա ձեզ հաջողվեց։ Սումգայիթից հետո մենք վերջապես գիտակցեցինք (ուշ, բայց հասկացանք), թե ինչ է ձեր ուզածը։ Շնորհակալություն ձեզ և կրկին՝ Ալլահին։ Այժմ կլինի այնպես, ինչպես իմաստնաբար ասված է. «Ակն ընդ ական, ատամն ընդ ատաման»։ Մենք կգերազանցեք ձեզ բոլոր առումներով ու նաև դшժшնությամբ։
Այս նամակով ես անկեղծորեն խոստովանում եմ ձեզ. մենք այլևս այն միամիտ հայերը չենք, որոնց դուք ճանաչում էիք։ Ձեր շնորհիվ մենք փոխակերպվեցինք, դարձանք ճիշտ այնպիսին, ինչպիսին դո՛ւք եք։ Լավ է, որ ամեն անկյունում աղաղակում եք Խnջալուի մասին։
Դա ծիծաղելի է, իհարկե, բայց միաժամանակ ինչ-որ կերպ փոխհատուցում է Սումգայիթի համար ապրած մեր ցավը։ Պիտի խոստովանեմ. նույնիսկ ձեր ավագ եղբոր իրականացրած 1915 թվականը չսովորեցրեց մեզ այն, ինչ կարողացաք սովորեցնել մեզ դուք՝ Սումգայիթում։
Շնորհակալություն ձեզ և էլի մեկ անգամ՝ փառք Ալլահին։ Ոհմակի մեջ ապրողը պիտի սուր պահի ժանիքները։ Իսկ Ղшրшբաղի մասին հիմնավորապես մոռացե՛ք։
Սոս Սարգսյան
